(Column Het Vermoeden, winter 2015)

Ik ben al jaren bezig los te komen van het Voorzienige Opperwezen, maar ik krijg het moeilijk uit mijn systeem. Het is ook zo vertrouwd, zo geruststellend, zo veilig: de voorstelling van een alwetende God die de touwtjes in handen heeft en met alles zijn Ondoorgrondelijke Bedoeling heeft. Dat kinderlijke geloof achterlaten voelt toch alsof je een warm verlichte huiskamer verlaat en de donkere kou instapt. En ook ik ben bang in het donker.

Toch heb ik het gevoel dat ik in het donker meer raak aan de kern van het christendom dan in de comfortabele warmte. Op het moment dat Christus aan het kruis uitroept ‘Mijn God, mijn God, waarom heb je mij verlaten?’, valt er op klaarlichte dag ‘een diepe duisternis over het hele land’, lees ik in de Bijbel. Het christendom is een nachtgeloof.Ik denk dat Moeder Teresa er iets van begrepen heeft. Zodra ze haar werk onder de stervenden van Calcutta begint, raakt ze in een diepe religieuze crisis waar ze nooit meer uit komt. Het geloof in het Voorzienige Opperwezen is ze kwijt. Wat ze meemaakt is ook godgeklaagd. Naar buiten toe bleef ze de katholieke leer trouw, maar in haar dagboek bekent ze: ‘Het duister is zo diep dat ik niets meer zie. De plek van God in mijn ziel is leeg. Er is geen God in mij. Hij is er niet. God wil mij niet.’

Moeder Teresa leefde eigenlijk permanent in een religieuze burn-out.
‘Als ik ooit een heilige word,’ zei ze, ‘word ik een heilige in het donker. Want in de hemel kun je me toch niet vinden. Ik ben daarbuiten, een lichtpuntje dat de weg wijst.’ De God van “Veilig in Jezus’ armen” had voor haar afgedaan, en toch leefde zij denk ik dichter bij Christus dan wie ook maar. Ja, een heilige was ze.

Meister Eckhart zei ooit dat we “God” moeten opgeven om God te vinden. Misschien was dat het wat Teresa doormaakte in de donkere nacht van haar ziel. Ze moest de comfortabele “God” opgeven.
Dan is zo’n religieuze burn-out misschien wel een heilzame reiniging. Helemaal niet verkeerd, dat we er doorheen moeten. De radicale theoloog Peter Rollins zegt zelfs dat we er vandaag best een collectief ritueel van kunnen maken. Laten we onze vertrouwde en gekoesterde voorstellingen van “God” maar eens op papier zetten, het vel verfrommelen tot een prop en die samen in het donker gaan verbranden in een vuurkorf. Louterend vuur.

Frits de Lange

www.hetvermoeden.nl