Column, PthUnie 2019/1, p.9

Dignity of the Old heet de cursus die ik geef. Onderdeel van het ethiekprogramma in de eenjarige internationale Mastersopleiding van de PThU, jaarlijks met studenten uit Afrika en Azië. Ouderen? Dat is niet het eerste waar ze aan denken, in hun door HIV-Aids, werkloosheid of religieus geweld geteisterde land. Is ouderdom niet ook typisch een westers thema? Voor het jonge Afrika geldt het vergrijsde Europa als het mondiale bejaardenoord. En zelf oud worden? ‘Oh no!’ De prille twintiger mag er niet aan denken! Dan is hij zijn viriele kracht kwijt en is het met hem gedaan. 

Maar een gezamenlijke blik op de statistieken van HelpAge International (www.helpage.org) maakt hen snel duidelijk dat vergrijzing in de 21^eeeuw ook voor hen een uitdaging wordt: ook al is de bevolkingsopbouw er (nu) nog anders, numeriek leeft het merendeel van de ouderen wereldwijd straks in Azië en Afrika. 

Waardig oud worden in hun eigen land? ‘Nou,’ antwoorden ze – ‘dat gaat allicht beter dan hier, in dit individualistische Nederland waar ouderen massaal worden gedumpt in tehuizen. In onze gemeenschapscultuur staan ouderen tenminste nog in hoog aanzien!’ Die eerste gedachte kan ik snel met cijfers corrigeren: het merendeel van onze drie miljoen 65-plussers woont zelfstandig, slechts zo’n honderdduizend ervan verblijven in een verzorgings-of verpleegtehuis. Okay, maar de hoge status van ouderen in niet-westerse culturen dan? Dat blijkt bij wat doorvragen ook nogal tegen te vallen. Hoezeer ze ook van hun oma houden, ze kennen ook de verwaarlozing en mishandeling van kwetsbare ouderen uit eigen omgeving. Extended families op het platteland vallen uiteen als jongeren voor werk naar de steden trekken. En dat ouderen met dementie vaak als heksen worden gemeden en geminacht, duidt niet echt op een waardige bejegening. 

Maar tegelijk raak ik onder de indruk van hun krachtige gevoel voor gemeenschap. Successful ageingervaren ze als een liberale vergissing. Waardig oud worden is geen individuele prestatie of alleen iets voor geluksvogels, maar een sociale constructie die alleen in sterke gemeenschappen overeind kan worden gehouden. Ubuntu, ‘ik ben omdat wij zijn’, zegt de Afrikaan. Gerontologisch vertaald: Ik word alleen goed oud als wij samen oud worden. 

Zo wordt de cursus ook voor mij een lesje interculturele gerontologie, waarmee ik met nieuwe ogen naar de Nederlandse situatie kijk. 

Maar door alle verschillen heen zie ik vooral ook de overeenkomsten. We groeien toe naar een global village waar het voor kwetsbare ouderen, op welk continent ze ook leven, aankomt op steeds minder beschikbare support van de jongere generatie. Aan het begin van de cursus wenst de Afrikaanse twintiger zich nog branieachtig een gezin van minstens tien kinderen, net als zijn grootmoeder. Die zullen later wel voor hem zorgen. Maar zijn vriendin studeert ook, en blijkt dat niet echt te zien zitten. Bij het laatste college twijfelde hij zelfs of hij überhaupt wel kinderen wilde. Hij had gezien hoe duur luiers zijn.