Honderdduizenden vluchtelingen trekken in deze maanden naar Europa, op zoek naar een veilige toekomst voor henzelf en hun kinderen. De grootste mensenstroom sinds de Tweede Wereldoorlog. Veel burgers laten hun gevoel spreken en bieden een gastvrij onthaal. Hartverwarmend.

Maar is een warm hart genoeg voor goede ethiek?

Kritische filosofen wijzen erop dat een moraal van goede bedoelingen in de politiek meestal averechtse gevolgen heeft. De emotie van het moment is blind voor een evenwichtige afweging van alle belangen in het geding en voor de effecten op lange termijn. Kijk naar de gevolgen van humanitaire interventies op de Balkan. ‘Compassie is een slechte raadgever’, schreef Sebastien Valkenberg in de NRC naar aanleiding van de vluchtelingencrisis. ‘Wat door moet gaan voor een oplossing, zorgt in de praktijk vaak voor nieuw en onvoorzien leed.’ De vluchtelingen zijn tegelijk slachtoffer, inzet en onderdeel van een politiek schaak- en steekspel. Laat dus niet alleen je hart spreken, gebruik je verstand. ‘Medelijden is geen deugd’, aldus columniste Marjoleine de Vos in dezelfde krant. ‘Het is een vorm van verlamming’.

Wat is goed, wat is juist, bij zoveel humanitaire nood? Niemand die het precies weet. Maar misschien komen we ook in de christelijke ethiek met een koele term als verantwoordelijkheid nog het verst. Het woord zelf zegt het al: je geeft antwoord op een beroep dat iemand op je doet. Je bent allereerst aansprakelijk voor toezeggingen die je hebt gedaan. Maar daarmee is de kous niet af. Er zit een open eind aan verantwoordelijkheid. Als anderen hem laten liggen, neem jij jouw verantwoordelijkheid. Een krachtig soort ethiek is dat. En bovendien: je kunt je er nooit aan onttrekken. De vraag ‘waar was je?’ blijft staan en echoot na. Zij komt later misschien terug als een klap in het gezicht bij de dictators en warlords die de vluchtelingenstroom veroorzaken.